DRZEWORYTY W PAŃSTWOWYM MUZEUM ETNOGRAFICZNYM W WARSZAWIE

Zbiór drzeworytów ludowych zgromadzony w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie liczy nieco ponad 200 obiektów. Gdyby były to XIX-wieczne odbitki wartość kolekcji byłaby ogromna. Niestety, zaledwie ułamek zespołu to oryginalne grafiki. W kolekcji przeważają XX-wieczne nowodruki z zachowanych zabytkowych matryc.

Wśród dawnych grafik znajduje się kilka wysokiej klasy jednostkowych zabytków ludowego drzeworytnictwa. Sercem kolekcji są trzy drzeworyty zakupione w 1966 roku. Pierwotnie miały zostać umieszczone w feretronach należących do kościoła w Kozłowie Biskupim koło Sochaczewa w woj. mazowieckim. Przedstawiające świętych patronów: Józefa, Walentego i Mikołaja, datowane na przełom XVIII/XIX wieku dzieła to unikatowe zabytki. Wykonane z  kilku klocków o rozbudowanej, nawiązującej do kołtryn ornamentyce, ręcznie kolorowane, odznaczają się wysokim poziomem artystycznym. Prawdopodobnie pochodzą z warsztatu w Łąkach Bratiańskich.

XIX wieczną grafiką jest także kolorowany wizerunek św. Barbary. Ta niewielka grafika pochodzi z południowo-wschodniej Polski, a do zbiorów PME została pozyskana od Aleksandra Rybickiego (1904 -1983) założyciela i dyrektora Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Cennym zabytkiem jest również dwustronny klocek drzeworytniczy z wizerunkami św. Apolonii i św. Józefa. To jedyny taki zabytek w zbiorach PME. Nieznane jest jego pochodzenie; na podstawie cech formalnych przypisuje się go nieokreślonemu warsztatowi  z południowo-wschodniej Polski.

XIX wieczny rodowód wydają się mieć dwa drzeworyty pozyskane w Korytkowie Dużym koło Biłgoraja w woj. lubelskim. Wizerunki św. Antoniego i Matki Boskiej Loretańskiej o niewielkich wymiarach są oprawione w szkło, na którym namalowano zgodnie z zasadami  techniki malarstwa na szkle, czyli od wewnętrznej strony tafli, bordiurę utrzymaną w odcieniach żółci i brązu. Tymi samymi kolorami podmalowano także drzeworyty. Zabytki te mogą pochodzić z warsztatu związanego z sanktuarium św. Antoniego Padewskiego w Radecznicy położonej niedaleko miejsca znalezienia drzeworytów.

Bardzo interesujące wydają się małe obrazki dewocyjne odbite pojedynczo na arkuszach cienkiego, przypominającego bibułkę papieru. Umieszczone zostały w obwolucie zatytułowanej „Stare drzeworyty ludowe. Zbiór oryginalnych okazów XIX w.”, niestety o nieustalonej proweniencji.

W kolekcji PME jest  także 13 egzemplarzy grafik z „Teki drzeworytów ludowych dawnych” wydanych w 1921 roku przez Zygmunta Łazarskiego. Można je rozpoznać po wybijanych stemplem na odwrociach kolejnych numerach tożsamych dla wszystkich egzemplarzy Teki. Do dzisiaj zachowała się niewielka część liczącego 62 egzemplarze nakładu albumów, więc pochodzące z nich nawet pojedyncze grafiki stanowią cenne zabytki.  Cztery z tych grafik (z warsztatu żmudzkiego) należą do kolekcji J.J. Michalskich i stanowią depozyt wieczysty. PME posiada także inne nowodruki drzeworytów płazowskich wykonane, jak można wnosić z gatunków użytego papieru, w innych latach. W dokumentacji muzeum znajduje się korespondencja  z Muzeum Etnograficznym w Krakowie z 1966 roku odnosząca się do planu wykonania kolejnych odbitek ze znajdujących się w Krakowie, zawierająca prośbę o przekazanie warszawskiemu muzeum zestawu odbitek. Na trzech z nich na odwrocie odnajdujemy napis  „prof. Seweryn” (prof. Tadeusz Seweryn).

Interesującym zbiorem nowodruków są drzeworyty opisane jako „dar od etnografów czechosłowackich III-49”. Niestety nie zachowała się żadna dokumentacja omawiająca okoliczności przekazania w 1949 roku czarno-białych wizerunków „Praskiego Dzieciątka Jezus”, „Chrystusa w grobie” oraz świeckiej kompozycji „Kobiety na kogucie”.

Niestety, w przypadku większości obiektów niemożliwe jest określenie ich proweniencji.  Pierwotnie drzeworyty ewidencjonowano w  kolekcji archiwaliów, wiele z nich w 1953 i 1954 roku, jak wskazują numery księgi wpływów. W 1963 roku utworzono Dział Malarstwa i Grafiki, dokąd przeniesiono te zbiory, przeważnie bez dokumentacji dotyczącej pozyskania obiektów.

Wśród oryginalnych grafik znajduje się kilka druków z nieokreślonych wydawnictw. Ciekawostką wśród nich jest replika ludowego drzeworytu przypisywanego Stefanowi Jurewiczowi „Św. Jerzy” wykonana prawdopodobnie około 1970 roku przez artystę Al. Stefanowskiego i autorsko podmalowana.

Kolekcja drzeworytów ludowym w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, tak niejednorodna i zróżnicowana pod względem wartości, jest przykładem wysiłku włożonego w budowanie kolekcji muzeum w pierwszych dziesięcioleciach po II wojnie światowej. Po ogromnych zniszczeniach zbiorów w czasie wojny, odbudowę muzeum i kolekcji podjęło grono warszawskich muzealników na czele z dr. Stanisławem Szymańskim (1911-2000), pracownikiem muzeum w latach 1963-1976, prowadzącym Dział Malarstwa i Grafiki.

Alicja Mironiuk-Nikolska, starszy kustosz, główny inwentaryzator Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie