BAZA
DRZEWORYTÓW
DRZEWORYTÓW
Baza Danych
00000874
.jpg)
.jpg){kind=link}
Karawaka z wizerunkami świętych Benedykta, Rocha i Sebastiana
warianty tytułu: Krzyż morowy, Postrach demonów
odbitka graficzna
datowanie klocka drzeworytniczego:
1799
datowanie odbitki drzeworytniczej:
1801-1900?
opis:
Centralnie ukazany krzyż (karawaka), o dwóch poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza od dolnej. Każda z nich jest zakończona stylizowanymi kwiatami kąkolu, z białymi trójliściami na zaokrąglonych środkach. Na krzyżu, którego ramiona są podzielone przez środek pionowymi i poziomymi liniami znajdują się, po lewej stronie skróty tekstu Zachariasza, a po prawej litery z medalionu św. Benedykta. Strona lewa, od góry: + Z(Zelus)+ D(Deus) I(In manus) A(Ante)+B(Bonum) I(Inclinabo) Z(Zelavi)+ S(Salus) A(Abyssus) B(Beatus)+Z(Zelus)+ H(Haeccine) G(Gutturi) F(Factae) + B(Beatus) F(Factus) R(Respice) S(Slavis). Strona prawa od góry: V(Vade) R(Retro) S(Satana) N(Numquam) S(Suade) M(Mihi) V(Vana) S(Sunt) M(Mala) Q(Quae) L(Libas) I(Ipse) V(Venena) B(Bibas) C(Crux) S(Sacra) S(Sit) M(Mihi) L(Lux) N(Non) D(Draco) S(Sit) M(Mihi) D(Dux), co znaczy: "Idź precz szatanie, nie kuś mnie do próżności, złe jest to co podsuwasz, sam pij truciznę, Krzyż Święty niech mi będzie światłem, smok/szatan nie będzie mym przewodnikiem". Na skrzyżowaniu dolnej belki z pionową umieszczono w owalu postać stojącego św. Benedykta z karawaką w prawej dłoni oraz kielichem z wężem w lewej. Krzyż z dwoma poprzecznymi ramionami wisi także na piersi świętego, którego głowę otacza aureola. Wyżej między ramionami karawaki widnieją pojedyncze litery CSPB (Crux Sancti Patris Benedicti). Karawaka mieści się w prostokącie stojącym obramowanym z trzech stron czarnym paskiem z powtarzającym się motywem stylizowanych białych liści. Gładkie tło w górnych narożnikach wypełniają skomponowane ze stylizowanych liści i pąków wici roślinne w kształcie litery "V". Poniżej dolnych ramion krzyża, tło ozdabia wzór ukośnej kratki z połączonych motywów zbliżonych do litery "X". Na tle tego wzoru ukazano po lewej stojącego św. Rocha z psem. Święty w krótkiej pelerynce z muszlami na ramionach, trzyma laskę pielgrzymią i koszyk. Po prawej ukazano św. Sebastiana przywiązanego do drzewa o lancetowatych liściach. Święty o nagim torsie ma biodra okryte udrapowaną tkaniną. U jego stóp stoi anioł wskazując strzałę w boku męczennika. Dolna część drzeworytu została wydzielona poziomym ozdobnym pasem o geometrycznych motywach, przerwanym pod samym krzyżem. Utworzono w ten sposób prostokątne pole, które wypełniono napisami i ozdobiono dekoracyjnymi szlakami zarówno geometrycznymi, jak i w stylizowane motywy roślinne. Tu u stóp krzyża widnieje napis podzielony na siedem wierszy: "CON/TRA PEST/EMMO/REOS.TONI/TRVAOBANDINE/SEVIMINA DE/MONESDEFENSI/A.D.1799 BP.".
Po bokach widnieją dwa pola wyznaczone symetrycznie stylizowanymi rogami obfitości. Pod św. Rochem widnieje na jednym napis w dwóch wierszach: ” S.ROCH/VS.CON”, a pod św. Sebastianem: "SSEBAS/TIIA.ma”. Pośrodku obramowania u dołu widnieje kolejny napis łaciński: „INHOCSIGNOVICTORI”. W inskrypcjach część liter jest odwrócona. Całość została obwiedziona prostą ramką z pojedynczej linii.
motyw ikonograficzny:
aureola
,
drzewo
,
karawaka
,
kielich
,
laska pielgrzymia
,
muszla
,
święty Benedykt
,
święty Roch
,
święty Sebastian
,
zwierzę (pies)
,
zwierzę (wąż)
stan zachowania: uszkodzony
napisy i znaki:
C S P B
,
(między ramionami krzyża)
+Z+DIA+BIZ+SAB+Z+HGF+BFRS
,
(na krzyżu po lewej stronie, od góry)
VRSNSMVSMQLIVBCSSMLNDSMD
,
(na krzyżu po prawej stronie, od góry)
CON/TRA PEST/EMMO/REOS.TONI/TRVAOBANDINE/SEVIMINA DE/MONESDEFENSI/A.D.1799 BP.
,
(u dołu, pod krzyżem)
S.ROCH/VS.CON
,
(u dołu, po lewej stronie)
SSEBAS/TIIA.ma
,
(u dołu, po prawej stronie)
INHOCSIGNOVICTORI
,
(u dołu, wzdłuż obramowania)
numer inwentarza: MNK XV R.3749
uwagi:
Drzeworyt przedstawia karawakę, zwaną także krzyżem morowym lub postrachem demonów. Uwagę zwracają wizerunki świętych Rocha i Sebastiana, którzy byli powszechnie czczonymi patronami broniącymi przed chorobami zakaźnymi i epidemicznymi. Pośrodku umieszczono postać św. Benedykta, który był orędownikiem w sprawach dobrej śmierci, ale też zapewniał ochronę przed szatanem i złymi mocami. Na krzyżu umieszczono zarówno skróty literowe z tzw. medalionu św. Benedykta, ale i krzyżyki, w miejscu, w którym należało się przeżegnać oraz pierwsze litery słów, od których zaczynają się psalmy, a także modlitwy i inwokacje ułożone na ich wzór przez patriarchę jerozolimskiego Zachariasza. Karawaki były popularnymi od XVI wieku talizmanami, mającymi chronić przed zarazą, anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłym zgonem. Jest to krzyż o dwóch belkach poprzecznych, z których zwykle górna bywa krótsza od dolnej. Karawaka wiązana jest z hiszpańskim miastem Caravaca, w którym co najmniej od XIII wieku znajdował się pektorał z relikwiami Krzyża Świętego, otaczany kultem. Kult karawaki rozprzestrzenił się w całej Hiszpanii a później także w innych krajach Europy a nawet na innych kontynentach, szczególnie po Soborze Trydenckim.
Podczas jego obrad w 1547 roku wybuchła zaraza. Wówczas biskup Antiochii Leonard miał umieścić na karawace 7 krzyżyków i 18 liter tekstu Zachariasza. Połączenie kilku talizmanów w jeden dawało ochronę przed wszelkimi nieszczęściami. Repliki hiszpańskiego krzyża wykonywano z różnych metali i drewna. Ubożsi zadowalali się karawakami odbitymi na papierze (miedzioryty, drzeworyty). Niewielkie, przybierające niekiedy formę medalika, noszono przy sobie, na przykład zawieszając na szyi. Duże, drewniane krzyże-karawaki stawiano na skraju wiosek, czy miast. Papierowe odbitki naklejano także na drzwi domów, by strzegły ich mieszkańców przed złymi mocami, chorobami i przeciwnościami losu.
Odbitka nosi ślady zagięć. Widnieją na niej drobne (ślady stebnowania), a pewne fragmenty są bardziej wyblakłe. Drzeworyt był prawdopodobnie przyszyty do większej całości.
literatura:
Walczy, Karawaka, 1987,
s. 233-245
Szymańska, Od powietrza, głodu, ognia i wojny..., 2007,
s. 66 -75
Paś, Krzyże, tzw. karawaki..., 2003,
s. 136-142
Kołyszko, Krzyżyki-karawaki z nowożytnego cmentarza ..., 1997,
s. 170-171
fotografia:
Stanek, Przemysław
,
2012
opracowanie dokumentu: Mosio, Grażyna, 2013.09.17,
instytucja: Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie
instytucja: Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie
Moja galeria / Loguj
Powered by Midas Browser ©
 |
 |
 |
Copyright © ArchInfo Powered by Midas Browser © |