BAZA
DRZEWORYTÓW
DRZEWORYTÓW
Baza Danych
00000873
.jpg)
.jpg){kind=link}
datowanie klocka drzeworytniczego:
1778
datowanie odbitki drzeworytniczej:
po 1778-przed 1900
opis:
Centralnie ukazany krzyż (karawaka), o dwóch
poprzecznych belkach, z których górna jest krótsza od dolnej. Każda z nich jest zakończona trzema półkolami, tworzącymi rodzaj trójliścia. Prostokątne pole z krzyżem zostało ujęte w obramowanie, szersze w dolnej części. W tle, na ramionach krzyża i na obramowaniu widnieją litery (często niewyraźne, połączone ze sąsiednimi lub będące swym lustrzanym odbiciem), które są pierwszymi literami łacińskich słów skierowanych do szatana lub nawiązujących między innymi do tekstu na tzw. medalu św.Benedykta.
Między poprzecznymi belkami widnieją litery słowa IN (w). A pod dolną poprzeczną belką widnieją cyfry, data powstania deski drzeworytniczej: po lewej 17, a po prawej 78. Litery na pionowej belce krzyża powinny być czytane od góry do dołu i są skrótem napisu: Vade Retro Satane Numquam Sade Mihi Vana Sunt Mala Quae Libas Ipse Vena Bibas (idź precz szatanie, nigdy nie doradzaj mi próżności, złe to rzeczy, które smakujesz, sam pij truciznę). Na górnej poziomej widnieją litery pochodzące ze słów: Crux [.] Patris Benedicti (Krzyż Świętego Ojca Benedykta). Na belce poniżej, po lewej pierwsze litery słów: Crux Sacra Sit Mihi [powinien być jeszcze skrót słowa Lux], czyli: Krzyż Święty niech mi będzie [światłem], a po prawej: Non Draco Sit Mihi Dux, t.j. Smok/Szatan niech nie będzie mi przewodnikiem. W narożnikach umieszczono pojedyncze litery C S P B, pochodzące z napisu: Crux Sancti Patris Benedicti, widniejącego też na górnej belce krzyża. Na obramowaniu widnieją u dołu słowa PAX ET SALUS, z zakomponowanym w trzech wierszach ciągłym napisem skierowanym przeciw zarazie:CONTRA PESTEM.... Na trzech pozostałych częściach obramowania biegnie nieprzerwany i często słabo czytelny ciąg liter składających się na napis, który głosi radość i przepowiada zwycięstwo lwa z rodu Judy i Dawida nad złymi mocami : ECCE CRUCEM DOMINI FVGITE PARTES ADV/ERSE VICIT LEO DE TRIBVM /IVDA RADIX DAVID ALELV.IA ALEL. (Oto Krzyż Pana, pierzchajcie złe moce ...).
motyw ikonograficzny:
karawaka
,
krzyż
stan zachowania: uszkodzony
napisy i znaki:
VRSNSMVSMQLIVB
,
(na pionowej belce krzyża)
CS/PB
,
(na górnej poziomej belce krzyża)
CSSM/NDSMD
,
(na dolnej poziomej belce krzyża)
C S P B
,
(w narożnikach wewnętrznego obramowania)
I/N/17/78
,
(w tle między ramionami krzyża)
PAX ET SALUS/CONTRAPESTEMMOREOSM/TONITRV.ORANDINESEV./IMINAVENFEICASFENSIO
,
(u dołu, na obramowaniu)
ECCECRVCEMDOMIN IFVGITEPARTESADV/ERSEVICITLEODETRIB[V/M]IVDAR[ADIX]DAVIDALELV.IAALEL
,
(na obramowaniu)
numer inwentarza: MNK XV R.3771
uwagi:
Przedarcia, zagięcia, ślady odchodów owadów świadczą o użytkowaniu drzeworytu w nieustalonym wnętrzu i czasie.
Znak kolekcji Czartoryskich (Lugt 510) odbity u dołu grafiki pozwala datować odbitkę na XIX wiek.
Drzeworyt przedstawia karawakę, zwaną także krzyżem morowym lub postrachem demonów. Karawaki były popularnymi od XVI wieku talizmanami, mającymi chronić przed zarazą, anomaliami pogody, nieszczęściami i nagłymi zgonami. Jest to krzyż o dwóch belkach poprzecznych, z których zwykle górna bywa krótsza od dolnej. Na jego powierzchni umieszczone są często krzyżyki (7) i litery, będące skrótami nakazanych znaków, oraz modlitw i wezwań. W tym wypadku pochodzących z krzyża św. Benedykta. Karawaka wiązana jest z hiszpańskim miastem Caravaca, w którym co najmniej od XIII wieku znajdował się pektorał z relikwiami Krzyża Świętego, otaczany kultem. Kult karawaki rozprzestrzenił się w całej Hiszpanii a później także w innych krajach Europy a nawet na innych kontynentach, szczególnie po Soborze Trydenckim. Repliki hiszpańskiego krzyża wykonywano z różnych metali i drewna. Ubożsi zadowalali się karawakami odbitymi na papierze (miedzioryty, drzeworyty). Te niewielkich rozmiarów, przybierające niekiedy formę medalika, noszono przy sobie, na przykład zawieszając na szyi. Duże, drewniane krzyże-karawaki stawiano na skraju wiosek, czy miast. Papierowe odbitki naklejano także na drzwi domów, by strzegły ich mieszkańców przed złymi mocami, chorobami i przeciwnościami losu.
literatura:
Walczy, Karawaka, 1987,
s. 233-245
Szymańska, Od powietrza, głodu, ognia i wojny..., 2007,
s. 67-75
Paś, Krzyże, tzw. karawaki..., 2003,
136-142
fotografia:
Stanek, Przemysław
,
2012
opracowanie dokumentu: Mosio, Grażyna, 2013.09.17,
instytucja: Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie
instytucja: Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie
Moja galeria / Loguj
Powered by Midas Browser ©
 |
 |
 |
Copyright © ArchInfo Powered by Midas Browser © |