BAZA
DRZEWORYTÓW
DRZEWORYTÓW
Baza Danych
00000798
.jpg)
.jpg){kind=link}
Matka Boska Odporyszowska
warianty tytułu: Matka Boska z Dzieciątkiem, świętym Stanisławem i świętym Wojciechem
odbitka graficzna
datowanie odbitki drzeworytniczej:
1801-1841
opis:
Kompozycja dwustrefowa, jej fragmenty podmalowano farbami wodnymi. U góry półpostać Matki Boskiej trzymającej żółte berło w prawej dłoni z pierścieniem na palcu, a lewą podtrzymującej Dzieciątko. Jezus prawą ręką błogosławi, zaś w lewej trzyma kulę ziemską. Obie postacie mają na głowach otoczonych aureolami żółte korony zamknięte. U dołu widnieje żółty półksiężyc z ludzką twarzą, na obłokach. Tło uzupełniają znajdujące się po obu bokach błękitne kolumny ozdobione zielonymi spiralnie wijącymi się wstęgami, z kapitelami z motywem żółtych stylizowanych liści, podpierające żółty łuk podkreślony linią z potrójnymi ząbkami. W rogach rozmieszczono kwiaty o wydłużonych błękitnych i cynobrowych płatkach przedzielonych drobnym żółtymi detalami. Pod łukiem podwieszono rozdzieloną na boki cynobrową kotarę z żółtymi frędzlami. W strefie dolnej pośrodku widnieje cynobrowy okręg otaczający żółte pole z monogramem IHS. Nad nim umieszczono dwa żółte łuki z inskrypcjami, a na nich wspiera się kunsztowny maryjny, żółty monogram wiązany na czarnym tle. Tworzące go litery mają spiralnie zawinięte elementy. Na wysokości monogramu maryjnego tło ozdabiają dwie rozety. Po obu stronach ukazano symetrycznie postacie klęczących biskupów w strojach pontyfikalnych: cynobrowych płaszczach z przebijającym przez farbę ornamentem roślinnym, białych komżach na błękitnych szatach. Ich dłonie są złożone do modlitwy. Każdy ma żółty pastorał o dekoracyjnej krzywaśni, żółtą infułę na głowie otoczonej cynobrową aureolą. Na komżach widnieją końce zwieszających się stuł. To święci Stanisław i Wojciech. Po lewej za św. Wojciechem jest widoczne zielone drzewo, a po prawej, za Stanisławem – kościół. Wzdłuż dolnej krawędzi odbitki biegnie poziomy pas, pomalowany na żółty kolor, na którym widnieje inskrypcja.
motyw ikonograficzny:
berło
,
drzewo
,
infuła
,
jabłko królewskie
,
kolumna
,
korona
,
kościół
,
kotara
,
Matka Boska z Dzieciątkiem
,
pastorał
,
święty Stanisław biskup
,
święty Wojciech
stan zachowania: dobry
napisy i znaki:
SSTANSWIelsŁ/AWAAUgUSTIO
,
(między monogramami)
CUDOWNY. PANYMARYI. OPORYSZOFWSKY:
,
(u dołu, wzdłuż brzegu)
IHS
,
(u dołu, na okrągłym polu)
MARIA
,
(pod wizerunkiem Matki Boskiej)
K.S.
,
(nad kapitelami kolumn)
numer inwentarza: ECT.3025
uwagi:
Odporyszów znajduje się w woj. małopolskim, w pobliżu Tarnowa. Słynie z sanktuarium Matki Boskiej Odporyszowskiej – Pani Powiśla, której wizerunek znajduje się w ołtarzu głównym kościoła. Obraz w XVI wieku był własnością rodziny Czernych z Krakowa. W 1570 roku trafił do kościoła w Odporyszowie. Tradycja wiąże tę miejscowość z trzema objawieniami. Pierwsze miało dokonać się w 1572 roku, podczas napadu Kozaków i Tatarów. Mała garstka mieszkańców okolicznych wsi schroniła się w pobliskim lesie, gdzie stał dębowy krzyż. Proszącym o ratunek, na krzyżu ukazał się obraz Matki Bożej. Uznano to za znak opieki bożej, uderzono na wrogów, odnosząc zwycięstwo. Kolejne objawienie miało miejsce w Odporyszowie podczas wojen kozackich w 1654 roku. Mieszkańcy zebrali się w pobliżu istniejącego wówczas kościoła pw. św. Małgorzaty, prosząc Maryję o wstawiennictwo, która znowu ujęła się za strwożonymi ludźmi. Nad kościołem w blasku wyłonił się cudowny obraz, co dało znak i pewność zwycięstwa.
Trzeci raz Matki Boska miała ukazać się podczas potopu szwedzkiego. Mieszkańcy Odporyszowa, szukając schronienia w wałach obronnych, znowu zyskali wolę walki. W XVII w. na obraz nałożono srebrne sukienki. W 1937 roku biskup tarnowski koronował wizerunek Matki Boskiej Odporyszowskiej, który nadal jest odwiedzany przez licznych pielgrzymów.
Drzeworyt pochodzi z kolekcji Józefa Gwalberta Pawlikowskiego (1793-1852)- mecenasa sztuki i kolekcjonera, działacza gospodarczego i politycznego, syna założyciela zbiorów sztuki w Medyce, które sam znacznie powiększył. Wśród różnorodnych zbiorów J. G. Pawlikowskiego znalazła się również unikatowa kolekcja 143 drzeworytów ludowych. Stanowi ona niezwykle cenny i pionierski zasób, a jej twórca należy do pierwszych zbieraczy, który – gromadząc „starożytności ojczyste” – umiał skierować uwagę na niedoceniane przez jemu współczesnych prace ludowych i prowincjonalnych artystów. Tworzona była od lat 30. do 50. XIX wieku, czyli w okresie, kiedy działali ostatni już drzeworytnicy, wykonujący swe usługi dla ludności wiejskiej.
Tworząc kolekcję ludowych drzeworytów, Pawlikowski korzystał z pomocy Kajetana Wincentego Kielisińskiego (1810-1849), rysownika i rytownika, przez pewien czas opiekuna zbiorów medyckich. W czasie swoich wędrówek po Galicji, Mazowszu, Lubelszczyźnie czy Wielkopolsce nabywał on grafiki między innymi od drzeworytników i sprzedawców dewocjonaliów. Kilka drzeworytów ludowych pozyskanych zostało także przez Teofila Żebrawskiego w latach 1845-1851, również współpracującego z Pawlikowskim, który cały swój zbiór w 1849 roku przeniósł z Medyki do Lwowa. W 1921 roku spuścizna po Józefie Gwalbercie Pawlikowskim, trafiła do Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, przekazana tam przez wnuka, Jana Pawlikowskiego. Po II wojnie pozostałe we Lwowie zbiory weszły w skład Biblioteki Akademii Nauk USRR, która po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę przemianowana została na Lwowską Narodową Naukową Bibliotekę Ukrainy im. Wasyla Stefanyka. Drzeworyty ludowe przechowywane są w Oddziale Sztuki Biblioteki, w Pałacu Baworowskich we Lwowie.
Dawny numer inwentarza: 770.
literatura:
Z dawna Polski Tyś królową. Przewodnik..., 1990,
s. 215-217
Surma, Gałek, Sanktuarium Matki Bożej Zwycięskiej. Odporyszów, 1996
Piwocki, Drzeworyt ludowy w Polsce, 1934,
s. 21-24, 45, il. 39
fotografia:
Merduch, Jurij
,
2013
opracowanie dokumentu: Mosio, Grażyna, 2013.08.13,
instytucja: Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie
instytucja: Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie
Moja galeria / Loguj
Powered by Midas Browser ©
 |
 |
 |
Copyright © ArchInfo Powered by Midas Browser © |